Η ελευθερία του πνεύματος, η ελευθερία της έκφρασης, η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία του συναιτερίζεσθαι ή, με δυο λόγια, η πληθυντική χρήση της ελευθερίας ανοίγει κατευθείαν το ζήτημα των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Η ίδια η λέξη δικαίωμα περιγράφεται συνήθως ως νομικά αναγνωρισμένη ελευθερία, ως νομικά εγγυημένη ελευθερία για το άτομο και για το κοινωνικό σύνολο. Νά, λοιπόν, δύο επίσης στενά συνδεδεμένες έννοιες, οι ελευθερίες και τα δικαιώματα.
Ατομικά αστικά δικαιώματα και αστικές ελευθερίες
«Τα δικαιώματα μπορούν να ονομάζονται ατομικά αν η εγκυρότητά τους συνδέεται αποκλειστικά με τον άνθρωπο ως μεμονωμένο άτομο. Η ασφάλεια του προσώπου, του οικογενειακού ασύλου, των χρημάτων, των υπαρχόντων, το δικαίωμα σε μια αμερόληπτη δίκη, η απαγόρευση αδικαιολόγητων καταζητήσεων και συλλήψεων δεν εξαρτάται από τη σχέση του ανθρώπου με τους άλλους ανθρώπους»
Franz Neumann, Η έννοια της πολιτικής ελευθερίας, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 20072, σ. 34.
Κοινωνικά αστικά δικαιώματα και αστικές ελευθερίες
«Κοινωνικά αστικά δικαιώματα μπορούν να ασκηθούν μόνο σε σχέση με άλλα μέλη της κοινωνίας. Είναι, με τη σωστή έννοια, δικαιώματα επικοινωνίας. Η ελευθερία του θρησκεύματος (σε αντιδιαστολή με τη θρησκευτική συνείδηση), η ελευθερία του λόγου, του συνέρχεσθαι, και της ιδιοκτησίας αποτελούν τέτοια δικαιώματα. Τα δικαιώματα αυτά εμπεριέχουν έναν περιορισμό: η άσκησή τους δεν πρέπει να στερεί τα ίδια δικαιώματα από τους άλλους· στη γλώσσα του Καντ τα δικαιώματα του ενός πρέπει να συνυπάρχουν με τα δικαιώματα των άλλων. Διαμέσου τέτοιων γενικών νόμων, όπως ο νόμος περί δυσφημήσεως, συκοφαντίας και προσβολής, πραγματοποιείται ακριβώς αυτή η εναρμόνιση».
Franz Neumann, Η έννοια της πολιτικής ελευθερίας, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 20072, σσ. 34-35.
«Τα δικαιώματα του status activus (όπως ονομάζονται καμιά φορά […] τα πολιτικά δικαιώματα) προϋποθέτουν, καθώς ανέφερα, τα προσωπικά και τα κοινωνικά δικαιώματα. Δεν μπορεί να διαμορφωθεί εθνική βούληση επί τη βάσει ίσου δικαιώματος ψήφου χωρίς την ελευθερία του προσώπου και χωρίς την ελεύθερη έκφραση. Εξ ορισμού, επομένως, κάθε κατάργηση των προσωπικών ή κοινωνικών δικαιωμάτων συνεπάγεται κατ’ ανάγκην μια κατάργηση των πολιτικών δικαιωμάτων – και αντιστρόφως».
Franz Neumann, Η έννοια της πολιτικής ελευθερίας, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 20072, σ. 38.